De leden van de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (LIBE) hebben op 2 en 3 juni een bezoek gebracht aan Bratislava om de huidige situatie van de democratie, de rechtsstaat en de grondrechten in Slowakije te beoordelen.

De Werkgroep voor toezicht op democratie, de rechtsstaat en de grondrechten (DRFMG), die aan de LIBE-commissie is verbonden, voerde een missie uit in Slowakije om het respect voor democratische beginselen en de rechtsstaat te evalueren. Dit bezoek volgde op het laatste rechtsstaatrapport van de Europese Commissie, dat in juli 2024 werd gepubliceerd, en maakte deel uit van het lopende werk van het Europees Parlement.

Tijdens de tweedaagse missie sprak de delegatie met een twintigtal vertegenwoordigers van de Slowaakse autoriteiten en het maatschappelijk middenveld, waaronder premier Robert Fico, de ministers van Justitie en Cultuur, leden van de Nationale Raad, hoge vertegenwoordigers van de rechterlijke macht, de Ombudsman van de Republiek, alsook vertegenwoordigers van de media, ngo’s en verdedigers van mensenrechten, democratie en strijd tegen discriminatie. De delegatie prees het respectvolle karakter van de gesprekken, ook al verschilden de algemene beoordelingen van de situatie soms aanzienlijk. De delegatie bestond uit:

  • Javier Zarzalejos (EVP, Spanje) – Voorzitter van de LIBE-commissie
  • Sophie Wilmès (Renew, België) – Voorzitter van de DRFMG
  • Daniel Freund (De Groenen/Vrije Europese Alliantie, Duitsland)
  • Milan Uhrík (Fractie Europa van Soevereine Naties, Slowakije)

Aan het eind van hun missie publiceerden de parlementsleden Zarzalejos, Wilmès en Freund de volgende verklaring:

“Slowakije heeft bereidheid getoond om op bepaalde controversiële initiatieven terug te komen, zoals het verminderen van de straffen voor corruptiegerelateerde misdrijven of het verlengen van de verjaringstermijn voor seksueel geweld. Toch meent de DRFMG dat er nog aanzienlijke vooruitgang nodig is.

Met meer dan 80% van de publieke investeringen in Slowakije gefinancierd door de Europese Unie, speelt de EU een directe en essentiële rol in de economische ontwikkeling van het land. Naast infrastructuur en regionale ontwikkeling stelt deze steun Slowaakse burgers in staat hun eigen projecten te starten, het welzijn binnen hun gemeenschappen te verbeteren en te genieten van een hogere levensstandaard. De Unie is niet enkel een financieringsbron – zij is een essentiële motor voor welvaart en kansen voor het Slowaakse volk.

Een van de grootste zorgen betreft de hervorming van het strafwetboek, vooral wat betreft de strijd tegen corruptie. De afschaffing van het Bureau van de speciale aanklager zou de institutionele capaciteit om corruptie doeltreffend te bestrijden ernstig kunnen verzwakken. De sterke daling van het aantal aanklachten sinds de hervorming van het systeem kan hiervan een indicatie zijn.

Andere hervormingen die de regering doorvoert, brengen de democratische beginselen in Slowakije in gevaar. De DRFMG deelt de zorgen van meerdere actoren over het herhaaldelijke gebruik van versnelde wetgevingsprocedures, waardoor het parlementaire proces wordt gemarginaliseerd. De Europese parlementsleden vragen om een betere raadpleging van betrokken belanghebbenden en het maatschappelijk middenveld, binnen het kader van een gewone wetgevingsprocedure, zoals ook het Grondwettelijk Hof benadrukte bij de hervorming van het strafwetboek. Vergelijkbare zorgen bestaan over de zogeheten ‘buitenlandse agentenwet’, die het werk van ngo’s bijzonder moeilijk, zo niet onmogelijk dreigt te maken. Er blijven ernstige twijfels bestaan over de verenigbaarheid van deze wet met het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.

De persvrijheid in Slowakije blijft een kritieke kwestie die dringende aandacht vergt.

De beslissing van de regering om de publieke omroep RTVS te vervangen door een nieuwe entiteit, STVR, en de wijzigingen in de benoemingsprocedure van haar directeur, roepen ernstige vragen op over de onafhankelijkheid ten aanzien van politieke inmenging en de naleving van de Europese verordening mediavrijheid (EMFA), met name wat betreft redactionele autonomie en duurzame publieke financiering. Verschillende gesprekspartners wezen op de geleidelijke verdwijning van onderzoeksjournalistiek en politieke debatten op televisie, die een essentiële rol spelen in het behoud van een goed geïnformeerd publiek debat. Het algemene vijandige klimaat tegenover journalisten bevordert desinformatie, lastercampagnes, politiek gemotiveerde onderzoeken en SLAPP-procedures (intimidatie door rechtszaken), wat een afschrikwekkend effect heeft op de persvrijheid en het democratisch debat. Het is bijzonder zorgwekkend dat deze tendensen worden aangewakkerd door hooggeplaatste politici.

De DRFMG wijst ook op grote bezorgdheid over plannen om de Grondwet te wijzigen. In januari werd een voorstel ingediend dat de voorrang van Slowaakse wetgeving boven Europees en internationaal recht wil vastleggen op het gebied van cultuur en ethiek. Deze ontwikkelingen raken rechtstreeks aan de fundamentele waarden van artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, die de EU legitiem moet verdedigen – een bevoegdheid die binnen het mandaat van de LIBE-commissie valt. Bij de uitoefening van haar nationale bevoegdheden inzake familierecht moet Slowakije het Europees recht en de fundamentele rechten respecteren, waaronder het recht op vrij verkeer, het verbod op discriminatie en het recht op privé- en gezinsleven.

De DRFMG zal verslag uitbrengen aan de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken van het Europees Parlement. Tegelijkertijd drukt zij haar bereidheid uit om de dialoog met de Slowaakse autoriteiten voort te zetten. De DRFMG zal haar bevindingen bundelen en beoordelen welke verdere maatregelen moeten worden genomen.”

Een persconferentie vond plaats op dinsdag 3 juni om 14.30 uur en is op aanvraag beschikbaar via het Multimediacentrum van het Parlement.